BLACK COLOURED HORIZON verkent rouw als een proces dat persoonlijk, ecologisch en politiek is. Bezoekers van Oerol worden uitgenodigd om compost terug naar het bos te brengen, als onderdeel van een rouw-wandeling en interactieve installatie. Dan Afrifa ging in gesprek met Chihiro Geuzebroek, mede-vormgever van deze collectieve daad van wederkerigheid met de aarde.
StagingWood is het overkoepelende, meerjarige coalitieonderzoek naar de menselijke verhouding tot het bos en de vier levensstadia: ontkiemen, groei, verval en afsterven. Dit Oerol-jaar richten Elmo Vermijs en jij je op het laatste stadium. Wat is je het meest bijgebleven van het vorige stadium?
‘We onderzochten de relatie tussen de honingzwam en het dennenbos, waarbij deze vaak gehekelde schimmel de door mensen aangeplante monocultuur doorbreekt. In de workshops reflecteerden we op onze rol in de afbraak van hedendaagse plantages, de afhankelijkheid van monoculturen voor ons voedsel en ook van sweatshops voor onze kleding. Wat ik leerde, was een mix van welwillendheid – de bereidheid van mensen om ongemakkelijke ervaringen aan te gaan – en de “rush to innocence”, de neiging om jezelf als natuurvriend te zien zonder de eigen positie in de machtsstructuren volledig te erkennen.’
Hoe zie jij het contrast tussen de levendige zomerdagen op Terschelling en het thema afsterven?
‘In onze Westerse cultuur denken we vaak alleen aan sterven in termen van onze eigen dood, maar de dood is altijd om ons heen in de wereld. Elke dag sterven 25.000 mensen, waaronder meer dan 10.000 kinderen, door honger en aanverwante oorzaken. Elke minuut worden er meer dan 11 voetbalvelden bos gekapt.’
‘Wat wij proberen te doen, is ruimte maken voor rouw. Niet als een leeg gat, maar als een uiting van liefde die pijn doet. We willen laten zien hoe uit rouw nieuwe dingen kunnen ontstaan. Net als in het bos, waar het sterven van bomen hun energie teruggeeft aan de aarde, die verandert in compost en nieuw leven creëert.’
In samenwerking met de Terschellingse houtzagerij en meubelmaker Island Woods brengen jullie compost van vergane bomen terug naar het bos, een proces van zowel ‘weg halen’ als ‘terugbrengen’. Hoe past dit in je visie op wat organisch is?
‘Sinds 2023 gebruiken we reststromen van bomen, zoals houtsnippers, in een biomeiler – een composteerproces dat “houtafval” omzet in nieuw leven. Compost hoort terug naar het bos, vooral in een omgeving met arme grond, microplastic en weinig groei. Dit jaar gaat het om zo’n 35 kuub zwarte aarde. Hoe zwarter de aarde, hoe meer leven het ondersteunt. Zwart wordt in veel culturen geassocieerd met rouw, maar in onze installatie staat het voor vruchtbaar nieuw begin. Alles wordt voeding voor iets groters.’
Veel culturen gebruiken het ritueel van begraven in een kist, wat de scheiding tussen mens en natuur versterkt. Stelt jullie project deze scheiding ter discussie?
‘Vorig jaar schreef ik een artikel waarin ik bespreek hoe het woord ‘natuur’ in de milieubeweging de scheiding tussen mens en de rest van de wereld versterkt. In ons project werken we met concepten uit Inheemse talen die de onderlinge verbondenheid van leven benadrukken. We bevragen geen begrafenisrituelen, maar zoeken betekenis in verlies en het metaboliseren van rouw.’
‘Ik werd geïnspireerd door de Dagara-mensen in West-Afrika, die maandelijkse rouwrituelen verplicht stellen om onverwerkte rouw te verwerken, opdat het niet rottend werkt binnen de gemeenschap. Dit biedt de kans voor vreugde en verbinding, iets dat in contrast staat met een kapitalistisch systeem dat mensen beloont voor het verdoven van emoties om snel weer productief te zijn. In ons project onderzoeken we hoe we rouw kunnen socialiseren – met elkaar en met het landschap, door het verteringsproces van rouw emotioneel te ervaren.’
Voor deze installatie schreef je het lied Black Coloured Horizon. De poëzie die je gebruikt, zoals ‘Ancestral dirty laundry’ en ‘The theft of belonging’, roept beelden op van verlies en onthechting. Kun je deze beelden verder uitleggen, vooral in de context van politieke rouw?
‘Ancestral dirty laundry verwijst naar twee dingen: ten eerste, rouw gaat niet alleen over het verlies van een geliefde, maar ook over eeuwenlange dehumanisering van Inheemse bevolkingsgroepen en structurele dood door beleid. Voor dit project ben ik sterk geïnspireerd door Achille Mbembe’s werk over necropolitiek, een politiek die de dood produceert.
Ten tweede, rouw is geen eenmalige gebeurtenis, maar een dagelijks ritueel. Het is het voortdurende verzorgen van je ziel en relaties, het opruimen en herstellen van verbindingen.
Ancestral dirty laundry komt uit een gesprek met Camille Barton, die over rouw schreef. Dit beeld gaf me vreugde omdat het me liet zien dat het werken met de zware last van eeuwenlange dehumanisering ook bevrijdend kan zijn. Het is als het wassen van kleren: je voelt je lichter en schoner nadat je het hebt gedaan.’
Na vier jaar intensief onderzoek en artistieke exploratie door vier stadia, hoe voel jij dat dit project jou als persoon en als kunstenaar heeft veranderd?
Als maker spring ik vaak van de ene opdracht naar de andere, raak ik diepe concepten aan, maar kan ik er niet langdurig mee bezig zijn. Deze vierjarige samenwerking stelde me in staat mijn eigen stem te vinden op het kruispunt van activisme, ecologie en kunst. Ik had de ruimte om dingen niet meteen te moeten weten en ze over tijd te laten fermenteren.
