De Clown, het omstreden satirische toneelstuk dat de beroemde Syrische dichter Muhammad al-Maghut schreef in 1963, gaat over de slagkracht van humor en satire, het verzet dat schuilgaat achter de grap.
Al-Maghut is de oudoom van Ghaeth Almaghoot, die ruim tien jaar geleden Syrië ontvluchtte en inmiddels als muzikant en performer in Nederland aan de weg timmert. Hij speelt onder meer bij muziektheatergroep De Veenfabriek, het Leidse gezelschap dat zich de komende jaren verdiept in ‘dwaasbegeerte’ en nu speciaal voor Oerol samen met hem De Clown brengt.
Humor als vorm van protest
Daarin staat een bijzondere ontmoeting centraal tussen een rondreizende clown en Saqr Quraish, de veroveraar van Andalusië, die rouwt om het verval van de Arabische wereld en het verlies van Palestina.
Voor zijn oudoom waren humor en satire manieren om de onderdrukte burger wakker te schudden, vertelt Almaghoot. ‘Hij gebruikte zwarte humor als een vorm van protest. Je lacht om een grap, maar direct daarna denk je: wat triest.’
In tijden van censuur zoeken kunstenaars naar manieren om heimelijk hun boodschap over te brengen, legt hij uit. ‘Voor de goede verstaander gaf hij tussen de regels door kritiek op de dictatuur. Want dictaturen worden weliswaar vaak gecontroleerd door machtige mensen, maar doorgaans niet door erg intelligente mensen.’
Zelfs als er verschrikkelijke dingen gebeuren, kunnen grappen troost bieden of moed geven Joeri Vos, regisseur De Clown
Een urgent stuk
Censuur is ook iets waar kunstenaars in Nederland zich tot moeten verhouden, zegt Almaghoot. ‘Natuurlijk op een andere manier: in Syrië ga je de gevangenis in als je iets zegt wat de overheid niet bevalt. Maar hier in Nederland gelden in de kern vergelijkbare mechanismen: zolang een kunstenaar zich schikt naar de wensen van de regering, zolang je het lied zingt dat de overheid graag wil horen, krijg je meer kansen en podia om je werk te laten zien.’
Precies daarom is De Clown volgens hem zo’n urgent stuk. ‘Het confronteert ons met de vraag: hoe vrij zijn we? Hoeveel ruimte hebben we om onszelf te uiten? Kunnen we echt alles zeggen wat we willen zeggen?’
Belangrijke vragen, die in de muzikale enscenering van De Veenfabriek worden opgediend door zeven acteurs en vijf muzikanten. Net als in hun eerdere Oerol-voorstellingen Pinokkio en Wereld van Wie, wordt er tijdens de voorstelling ook uitgebreid gegeten: ditmaal serveren vijf koks ter plekke een Arabische maaltijd uit.
Een sprankje hoop
Volgens regisseur Joeri Vos is humor een manier om pijnlijke zaken bespreekbaar te maken. ‘Zelfs als er verschrikkelijke dingen gebeuren zoals in Gaza, geloof ik dat humor en grappen een troost kunnen zijn of moed kunnen geven. Ik hoop dat toeschouwers na afloop daar ook over gaan nadenken. We kunnen met theater geen wereldproblemen oplossen, maar misschien wel een sprankje hoop bieden: als een kleine traan op een gloeiende plaat.’
Ghaeth Almaghoot sluit zich daarbij aan: ‘Ik hoop dat mensen met een volle maag en een grote lach op hun gezicht de voorstelling uitkomen, maar ook met een aantal onbeantwoorde vragen waarop ze nog even kunnen doorkauwen.’
De Clown speelt op Oerol 2025 en kaarten zijn nu te koop. Een voorstelling is inclusief maaltijd (lunch of diner).
In de tweede aflevering van de Oerol Podcast gaat Dide Vonk op bezoek bij Veenfabriek.
